Peulvruchtenhandelaar Matty Dekker luidt de noodklok voor de krombek, de citroenboon en de grauwe erwt. Deze oude Westfriese peulvruchten veranderen in de loop van de jaren, en niet ten goede. “Ze smaken nog net zo lekker als vroeger, daar kan ik niks van zeggen. Maar mijn overgrootvader zou de krombekken die wij vandaag verkopen, allemaal afkeuren: te recht.”
Krombekken: ze worden in de loop van de jaren rechter.
Dekker in Sint Maartensbrug is al vanaf 1903 veevoeder- en graanhandel. Peulvruchten? Die doen ze erbij, vanaf het begin al, vertelt meneer Jan Dekker. “We hadden in de oude fabriek de materialen om de bonen te drogen, want dat deden we ook met graan. Mijn grootmoeder had een kleine grutterij aan huis met peulvruchten, granen en zaden, mijn grootvader ging achter het huis graan malen. Zo is ons bedrijf ooit begonnen, in een kleine boerderij in Sint Maartensbrug.”
Op de plek van die boerderij is later een fabriek gebouwd, die van heinde en verre te zien was: de karakteristieke witte toren van Dekker. Het bedrijf groeide flink, ze openden een nieuwe bedrijfslocatie voor kunstmest, een paar honderd meter van de oude fabriek. Toen die fabriek afbrandde, zijn we op de nieuwe bedrijfslocatie verder gegaan. Daar zitten ze nu nog steeds, met achterneef Peter Vader als directeur en Matty Dekker, de dochter van Jan Dekker, ook in het bedrijf als vierde generatie. Meneer Dekker: “En op de plek waar 110 jaar geleden mijn grootvader begon met het bedrijf, heb ik weer zo’n zelfde boerderij laten opbouwen. Hij ziet er precies hetzelfde uit als de boerderij van opa.”
West-Friese bonen
Dekker werkt met een kleine groep gespecialiseerde peulvruchtenkwekers. De oude West-Friese rassen komen van de familie Smak uit Lutjewinkel en de familie Barendrecht in Schermerhorn. Elk jaar wordt de nieuwe oogst geïnspecteerd en geproefd. Bijvoorbeeld tijdens het grauwe erwtendiner, traditiegetrouw bij vader Dekker aan tafel. Daar eet een klein gezelschap fijnproevers de grauwe erwten zoals dat in West-Friesland al eeuwen gaat: met uitgebakken vetspek, uien, augurken, rozijnen en gesmolten boter. Ook dit jaar smaken ze weer goed, het gezelschap is dik tevreden. Maar wat valt Dekker junior en senior op? De peulvruchten veranderen. “De krombekken worden steeds rechter. Ze waren oorspronkelijk niervormig, zo krom als een macaroni. Nu verliezen ze die kromming.” Ook de andere bonen en erwten veranderen, ziet Matty. “De grauwe erwten worden steeds kleiner. En tussen de citroenbonen zien we steeds meer verkleurde boontjes, ze verliezen langzamerhand die mooie gele kleur waar ze hun naam aan danken.”
Een soort inteelt, zo verklaart ze de veranderingen in het uiterlijk van de peulvruchten. De kwekers houden van elk jaar wat bonen en erwten achter om te zaaien voor de oogst van het nieuwe jaar. De planten kruisen dus niet met andere planten, maar putten telkens weer uit hetzelfde genenmateriaal. En ja, dan verandert er in de loop van de tijd wat. “Voor de smaak maakt het niks uit,” zegt ze erbij. “Maar het is mooier als de krombek blijft zoals ‘ie altijd was. Als je citroenbonen in een restaurant wilt serveren, is het beter als hij mooi geel blijft.”
Gezond aan de Afsluitdijk
Peulvruchten hebben het al niet makkelijk. Er wordt steeds minder van gegeten, ze zijn minder populair dan vroeger. Meneer Dekker herinnert zich nog tijden dat bonen elke zaterdag op het menu stonden. “In 1953 werd in Nederland 40.000 ton groene erwten geoogst. In de jaren zeventig zette ik 50.000 kilo grauwe erwten, krombekken en citroenbonen om. Dat is niet meer zo.”
Bonen en erwten passen moeilijk in de moderne, snelle keuken, want ze moeten een dag voorweken en lang koken. En echt hip zijn ze de grauwe erwt en de krombek ook al niet. Toch ziet Matty veel mogelijkheden in de toekomst. “Peulvruchten zijn gezond, want ze zitten barstensvol eiwitten. Een goede vervanger voor mensen die minder vlees willen eten dus. Ze zijn niet duur en je kunt ze lang bewaren, goed om op voorraad te hebben. Bovendien bevatten ze veel vitamines en vezels. Ook in de geschiedenis hebben de bonen en erwten zich bewezen: de arbeiders die de Afsluitdijk aanlegden, waren ondanks het zware werk bijna nooit ziek, dankzij de peulvruchten die om de dag op het menu stonden.”
Actie voor bonen
Tijd voor actie dus, anders verdwijnen de bonen en erwten van vroeger. Meneer Dekker heeft er al voor gezorgd dat een flinke partij grauwe erwten is opgeslagen in de internationale genenbank op Spitsbergen. “Zo blijft het originele ras in elk geval behouden.” In theorie zou de landbouwuniversiteit Wageningen de genetische opmaak van de kromme krombekken, gele bonen en grote erwten kunnen bewerken, zodat de oude raskenmerken bewaard blijven. Een dure grap, dus die investering is pas de moeite waard als de vraag naar de oude bonen stijgt. Meer bonen eten dus, dan wordt de soort behoed voor uitsterven.
Andere optie: vers bloed van stokoude kwekers. “In het seizoen komen hier van die oude bonenmannetjes aan de deur,” vertelt Matty. “Ze verbouwen als hobby nog wat bonen en krijgen het zelf niet meer op. Wil je nog tien kilo kopen, vragen ze ons dan.” Natuurlijk doen Peter en Matty dat. “Tja, tien kilo is niet zoveel, maar ik vind het mooi. Zo blijven de oude rassen bewaard. En als we komend jaar iemand zien met prachtige knalgele citroenbonen of goeie krombekken, dan gaan die niet de verkoop in: die sturen we naar de familie Barendracht of naar de familie Smak, zodat zij kunnen kijken of ze die kunnen gebruiken.”
Krombekken, citroenbonen en grauwe erwten zijn onder andere te koop bij Dekker Veevoeder-, Graan- en Kunstmesthandel, Sint Maartensweg 48 in Sint Maartensbrug.
Sabina kookt! 